សេចក្តីសង្ខេបរួម
រដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងថា ពុទ្ធសាសនាគឺជាសាសនារបស់រដ្ឋ ហើយត្រូវបានលើកកម្ពស់តាមរយៈការមានថ្ងៃបុណ្យ ការបណ្តុះបណ្តាលបែបសាសនា ការបង្រៀនពីព្រះពុទ្ធសាសនានៅតាមសាលារដ្ឋ និងការផ្តល់ថវិកាដល់ស្ថាប័នពុទ្ធសាសនា។ ច្បាប់ចែងពីសេរីភាពនៃជំនឿ និងការប្រតិបត្តិសាសនា ដរាបណាសេរីភាពនេះមិនជ្រៀតជ្រែកជំនឿសាសនារបស់អ្នកដទៃ ហើយមិនប៉ះពាល់សណ្តាប់ធ្នាប់ និងសន្តិសុខសាធារណៈ។ច្បាប់មិនអនុញ្ញាតិឲ្យនិកាយដែលមិនមែនជាព្រះពុទ្ធសាសនា ធ្វើការទទួលអ្នកដូរសាសនាជាសាធារណៈទេ។ រដ្ឋាភិបាលនៅតែមិនព្រមអនុញ្ញាតឱ្យការិយាល័យនៃឧត្តមស្នងការទទួលបន្ទុកជនភៀសខ្លួនរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ (UNHCR) ទទួលយកជាអចិន្រ្តៃយ៍ នូវក្រុមម៉ុងតាញ៉ាមួយក្រុមដែលកាន់សាសនាគ្រឹះមកពីប្រទេសវៀតណាម ហើយដែលបានមកប្រទសកម្ពុជា ដើម្បីសុំសិទ្ធិជ្រកកោនទេ។ ក្រុមសង្គមស៊ីវិល និងមេដឹកនាំសាសនាខ្លះបានលើកឡើងនូវអ្វីដែលគេនិយាយថា កំណើននៃការើសអើងផ្នែកសាសនា នៅក្នុងអំឡុងពេលនៃការរាតត្បាតនៃមេរោគកូវីដ១៩ ហើយនិយាយថា មួយផ្នែកគឺបណ្តាលមកពីគោលនយោបាយរយៈពេលខ្លី របស់រដ្ឋាភិបាល ក្នុងការញែកឲ្យដាច់ពីគ្នា នូវអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម និងអ្នកមិនកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម នៅក្នុងស្ថិតិផ្លូវការនៃការឆ្លងមេរោគកូវីដ១៩។ នៅខែតុលា អាជ្ញាធរចេញបទបញ្ជាដែលតម្រូវឲ្យបុព្វជនព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវមានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីសម្រាប់វត្ត ហើយបានផ្អាកជាបណ្តោះអាសន្ននូវការដាក់ពាក្យថ្មី សម្រាប់បង្កើតព្រះវិហារគ្រឹះសាសនា។ អាជ្ញាធរថែមទាំងបាននិយាយថា ខ្លួនកំពុងកែប្រែនីតិវិធីចុះបញ្ជី ហើយបង្កើតដំណើរការថ្មីមួយ ក្នុងការចុះបញ្ជីវិហារគ្រឹះដែលមានស្រាប់។
សារព័ត៌មានបានរាយការណ៍ថា អ្នកភូមិបានសម្លាប់បុរសម្នាក់ ដោយគេសង្ស័យថា បានធ្វើធ្មប់ ដោយសារគេមានជំនឿលើអារក្សអ្នកតា។ មានសេចក្តីរាយការណ៍តាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយថា ក្រុមអ្នកកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធនៅតែចាត់ទុកក្រុមចាមកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម និងក្រុមជនជាតិភាគតិចដទៃទៀតដោយក្តីសង្ស័យថាចេះធ្វើធ្មប់។
ឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិក និងមន្រ្តីស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិកតែងតែលើកឡើងពីសេរីភាពសាសនា និងភាពអត់ឱនផ្នែកសាសនា ជាមួយតំណាងនៃក្រសួងធម្មការ និងសាសនា និងមន្រ្តីដទៃទៀតនៃរដ្ឋាភិបាល ដោយរួមទាំងជំរុញឲ្យអាជ្ញាធរអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកស្រុកភ្នំមកពីវៀតណាមដែលកាន់សាសនាគ្រឹះអាចតាំងទីលំនៅអចិន្រ្តៃយ៍ នៅកម្ពុជា ហើយកុំយកជំងឺរាតត្បាតកូវីដ១៩ ធ្វើជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ការរើសអើងទៅលើក្រុមសាសនានានា។ ស្ថានទូតអាមេរិកបានបញ្ជាក់ពីសារសំខាន់នៃការទទួលយកភាពចម្រុះនៃសាសនា ទៅកាន់មេដឹកនាំនៃក្រុមសាសនាព្រះពុទ្ធ សាសនាគ្រឹះ និងសាសនាអ៊ីស្លាម ដោយបញ្ជាក់ពីសារសំខាន់នៃភាពអត់ឱនរវាងសាសនានានា នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ។ សកម្មវិធីខ្លះរបស់ស្ថានទូតបានបន្តផ្តោតលើការអភិរក្សនៃទីតាំងវប្បធម៌សាសនា។
ផ្នែក ១៖ ប្រជាសាស្រ្តទាក់ទងនឹងសាសនា
តាមការប៉ាន់ប្រមាណរបស់រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រជាជនកម្ពុជាមានចំនួនសរុបចំនួន ១៦,៩ លាននាក់ (ចំនួនប៉ាន់ប្រមាណនៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ ២០២០)។ បើយោងតាមក្រសួងធម្មការ និងសាសនា ប្រហែល ៩៥% នៃប្រជាជនកម្ពុជាកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយកាន់ពុទ្ធសាសនាហិនយាន ។ ចំនួន ៥%ទៀតគឺជាអ្នកកាន់សាសនាគ្រឹះ អ៊ីស្លាម ជំនឿលើអារក្សអ្នកតា សាសនា Bah’is សាសនាជីហ្វ និងសាសនា Cao Dai ។ តាមប្រពៃណី អាណិកជនវៀតណាមកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន តែមានច្រើនបានបែរមកកាន់ពុទ្ធសាសនាហិនយានវិញ។ អាណិកជនវៀតណាមដទៃទៀតកាន់សាសនារ៉ូម៉ង់កាតូលិក ហើយក្រុមនេះជាក្រុមធំជាងគេ ដែលកាន់សាសនាកាតូលិកនៅកម្ពុជា។ អ្នកកាន់សាសនាកាតូលិកមានចំនួន ០,៤% នៃប្រជាជនសរុប។ ការវាយតម្លៃរបស់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល លើអ្នកកាន់សាសនាប្រូតេស្តង់ រួមទាំងអ្នកកាន់សាសនាគ្រឹះ Evangelical ផង ឃើញថា មានចំនួនខុសៗគ្នា តែឃើញថា ចំនួនគឺតិចជាង ២% នៃប្រជាជនសរុប។
យោងតាមការប៉ាន់ប្រមាណរបស់រដ្ឋាភិបាល អ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាមមានចំនួនប្រមាណពី ២,១% នៃប្រជាជនទាំងអស់ តែអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលខ្លះប៉ាន់ប្រមាណថា អាចមានចំនួនពី ៤% ទៅ ៥%។ ក្នុងចំណោមនេះ ភាគច្រើនលើសលុបគឺចាម ថ្វីបើមិនមែនគ្រប់ចាមទាំងអស់កាន់សាសនាអ៊ីស្លាមទេ។ ចាមច្រើនរស់នៅតាមទីប្រជុំជន និងភូមិនេសាទតាមជនបទ តាមមាត់បឹងទន្លេសាបនិងទន្លេមេគង្គ និងក្នុងខេត្ដកំពត ។ នៅកម្ពុជា សាសនាអ៊ីស្លាមមានបួនសាខា គឺសាខា Shafi ដែលប្រតិបត្តិដោយអ៊ីស្លាមសាសនិករហូតដល់ ៩០% ។ ចំណែកសាខាដទៃទៀតមានសាខា Salafi, Wahhabi និង Ahmadi។ មួយចំណែកនៃសហគមន៍ចាមក៏កាន់ផងដែរ នូវនិកាយដើមនៃអ៊ីស្លាម គឺ Iman-San ដោយរួមជាមួយនឹងការប្រតិបត្តិតាមប្រពៃណីនៃអ៊ីស្លាម Sunni ។
ជនជាតិព្នងមានចំនួនប្រមាណ ០,២៨% ដែលភាគច្រើនជឿលើអារក្សអ្នកតា។ ចំនួនប្រហែល ០,២៥%ទៀតជាក្រុមអ្នកកាន់សាសនា Baha’i Faith ជ្វីហ្វ និង Cao Dai ។
ផ្នែកទី ២. ស្ថានភាពនៃការគោរពរបស់រដ្ឋាភិបាលចំពោះសេរីភាពសាសនា
ក្របខ័ណ្ឌច្បាប់
រដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងពីសេរីភាពនៃជំនឿ និងការប្រតិបត្តិសាសនា ដរាបណាវាមិនជ្រៀតជ្រែកជំនឿ សាសនាដទៃទៀត ហើយមិនប៉ះពាល់សណ្តាប់ធ្នាប់ និងសន្តិសុខសាធារណៈ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញកំណត់ថា ពុទ្ធសាសនាគឺជាសាសនារបស់រដ្ឋ ហើយចែងពីការឱ្យរដ្ឋផ្តល់ការគាំពារចំពោះការអប់រំតាមព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយហាមប្រាមការរើសអើងខាងសាសនា។ ច្បាប់ហាមប្រាមក្រុមសាសនានានាមិនឱ្យរិះគន់ដោយចំហលើក្រុមសាសនាដទៃទៀត តែមិនបានបញ្ជាក់លម្អិតពីផលវិបាកចំពោះការរំលោភលើការហាមប្រាមនេះទេ។ ច្បាប់ហាមប្រាមអង្គការសាសនាមិនឱ្យរៀបចំពិធី ធ្វើការប្រមូលផ្តុំ ប្រជុំ និងបើកវគ្គរៀនសូត្រ ដែលផ្តោតលើនយោបាយទេ។
ច្បាប់តំរូវឱ្យក្រុមអ្នកកាន់សាសនាទាំងអស់ រួមទាំងក្រុមពុទ្ធសាសនិកផង ឱ្យចុះបញ្ជីការជាមួយ ក្រសួងធម្មការនិងសាសនា។ ច្បាប់កំណត់ថា ក្រុមនានាត្រូវតែប្រាប់រដ្ឋាភិបាលនូវបំណងនៃអង្គការសាសនារបស់គេ រៀបរាប់ពីសកម្មភាពសាសនារបស់គេ ផ្តល់ប្រវត្តិរូបនៃមេដឹកនាំសាសនារបស់គេ រៀបរាប់ប្រភពថវិកា សន្យាផ្តល់របាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំ ដែលរៀបរាប់លំអិតពីសកម្មភាពសាសនាទាំងអស់ យល់ព្រមគោរពតាមបញ្ញាតិដែលហាមក្រុមសាសនាប្រមាថក្រុមសាសនាដទៃទៀត បង្ករជំលោះ ឬបំផ្លាញសន្តិសុខជាតិ។ ការចុះបញ្ជីតម្រូវឱ្យមានការយល់ព្រមពីថ្នាក់មូលដ្ឋាន ថ្នាក់ខេត្ត និងថ្នាក់ជាតិ ហើយដំណើរការនេះស៊ីពេលរហូតដល់ ៩០ ថ្ងៃ។ គ្មានការពិន័យចំពោះការខកខានមិនបានចុះបញ្ជីទេ តែក្រុមសាសនាដែលបានចុះបញ្ជីហើយ ទទួលបានការលើកលែងពន្ធពីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ។
ច្បាប់ហាមប្រាមជាផ្លូវការមិនឱ្យក្រុមមិនមែនជាពុទ្ធសាសនិកដើរបញ្ចុះបញ្ចូលឱ្យគេចូលសាសនារបស់ខ្លួន ហើយចែងថា ខ្លឹមសារអត្ថបទមិនមែនជារបស់ពុទ្ធសាសនិកអាចចែកចាយបានតែនៅក្នុងកន្លែងសាសនារបស់គេតែប៉ុណ្ណោះ ។ ច្បាប់ក៏ហាមផងដែរលើការផ្តល់លុយ ឬសម្ភារៈដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូលឱ្យគេចូលសាសនារបស់ខ្លួន។
ច្បាប់តម្រូវឱ្យមានការចុះបញ្ចីដាច់ដោយឡែកពីគ្នាផងដែរ នូវកន្លែងគោរពបូជា និងសាលាសាសនា។ កន្លែងគោរពបូជា និងសាលាសាសនាអាចត្រូវបានបិទបណ្តោះអាសន្ន រហូតដល់កន្លែងទាំងនោះត្រូវបានចុះបញ្ជីការហើយសិន។ ច្បាប់ធ្វើការញែកដាច់ពីគ្នារវាង “កន្លែងធ្វើសក្ការៈបូជា” និង “កន្លែងសូត្រធម៌”។ ការបង្កើតកន្លែងបូជាទាមទារឱ្យស្ថាបនិកគឺជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិលើអាគារ និងដីអាគារនោះ។ កន្លែងនោះត្រូវដាក់មនុស្សបានយ៉ាងតិច ២០០ នាក់ ហើយពាក្យសុំការអនុញ្ញាតត្រូវមានការគាំទ្ររបស់អ្នកជឿនិងគាំទ្រចំនួនយ៉ាងតិច ១០០ នាក់។ កន្លែងសំរាប់សូត្រធម៌អាចស្ថិតនៅក្នុងទីតាំងជួល ឬនៅលើដីជួល ហើយមិនចាំបាច់ទាល់តែដាក់មនុស្សបានប៉ុន្មាននោះទេ ។ចំណែកពាក្យសុំការអនុញ្ញាតលើកន្លែងសូត្រធម៌ត្រូវមានអ្នកគាំទ្រចំនួន២៥ នាក់យ៉ាងតិច។ កន្លែងគោរពបូជាត្រូវស្ថិតនៅឆ្ងាយពីគ្នាយ៉ាងតិច ២ គម ហើយមិនអាចប្រើប្រាស់ដើម្បីបំរើបំណងផ្នែកនយោបាយ ទទួលឧក្រិដ្ឋជនឱ្យស្នាក់នៅ ឬជនគេចខ្លួនពីច្បាប់ឡើយ ។ ការកំណត់ចំងាយពីគ្នានេះគឺសំរាប់តែការកសាងកន្លែងគោរពបូជាថ្មីៗតែប៉ុណ្ណោះ ហើយមិនទាក់ទងនឹងការិយាល័យរបស់អង្គការសាសនា ឬកន្លែងសូត្រធម៌ទេ ។
សាលាសាសនាត្រូវតែមានការចុះបញ្ជីការជាមួយក្រសួងធម្មការនិងសាសនា ហើយនិងក្រសួងអប់រំ។ សាលាសាសនាត្រូវបានណែនាំដោយក្រសួងអប់រំ ឱ្យធ្វើតាមកម្មវិធីសិក្សាស្នូលរបស់ក្រសួងអប់រំ ដែលមិនបញ្ចូលផ្នែកស្តីពីសាសនាទេ។ សាលាបង្រៀនសាសនាដែលមិនមែនជាសាសនាព្រះពុទ្ធត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យមាន ហើយអាចជាសាលាសាធារណៈ ឬឯកជន។ សាលាមិនមែនសាសនាអាចបន្ថែមមេរៀនស្តីពីព្រះពុទ្ធសាសនា បន្ថែមលើកម្មវិធីសិក្សាស្នូលរបស់ក្រសួង តែក្នុងការធ្វើដូច្នេះ គេត្រូវមានការសម្របសម្រួលជាមួយក្រសួងអប់រំ។ មិនមែនគ្រប់សាលាសាធារណៈ មិនមែនសាសនា ធ្វើការបង្រៀនបន្ថែមស្តីពីព្រះពុទ្ធសាសនានោះទេ ហើយសិស្សដែលមិនកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាអាចមិនរៀនមេរៀននេះក៏បានដែរ។ ច្បាប់មិនអនុញ្ញាតឱ្យបង្រៀនសាសនាមិនមែនព្រះពុទ្ធ នៅសាលារដ្ឋទេ។
ប្រទេសកម្ពុជាបានចូលរួមជាភាគីមួយនៅក្នុងអនុសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិនយោបាយ និងសិទ្ធិពលរដ្ឋ។
ការប្រតិបត្តិរបស់រដ្ឋាភិបាល
នួន ជា ដែលត្រូវបានកាត់ទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត កាលពីឆ្នាំ ២០១៨ ពីបទប្រល័យពូជសាសន៍ទាក់ទងនឹងសាសនា និងក្រុមជនជាតិ ទៅលើជនជាតិវៀតណាម និងចាម នៅក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ពីឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ បានស្លាប់នៅអាយុ ៩៣ មុនពេលសាលាក្តីបើកសវនាការលើបណ្តឹងឧទ្ធរណ៍របស់គាត់។
រដ្ឋាភិបាលបន្តមិនឲ្យអង្គការឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកជនភៀសខ្លួនទទួលយកជាអចិន្រ្តៃយ៍ នូវក្រុមជនជាតិតំបន់ភ្នំម៉ុងតាញ៉ាដែលកាន់សាសនាគ្រឹះ មកពីប្រទេសវៀតណាម ដែលបានមកប្រទេសកម្ពុជាដើម្បីស្វែងរកឋានៈជាជនភៀសខ្លួន។ ក្រុមចំណោមសមាជិកក្រុមនេះចំនួន ២០០ នាក់ ដែលបានគេចខ្លួនពីប្រទេសវៀតណាម ហើយបានមកដល់កម្ពុជា នៅឆ្នាំ ២០១៧ មាន ១២ នាក់បានស្ថិតនៅកម្ពុជានៅឡើយ បន្ទាប់ពី ២ នាក់បានធ្វើដំណើរទៅប្រទេសថៃដោយខុសច្បាប់ ហើយ ១៣ នាក់បានត្រឡប់ទៅវៀតណាមវិញដោយស្ម័គ្រចិត្ត នៅឆ្នាំនេះ។ រដ្ឋាភិបាលបានបន្តតម្រូវឲ្យពួកគេរស់នៅក្នុងកន្លែងកំណត់ នៅភ្នំពេញ។ មនុស្សពេញវ័យមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើការទេ ហើយកុមារក៏មិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចូលរៀនដែរ។ អ្នកនៅសល់ចំនួន ១៣ នាក់បានសម្រេចចិត្តបន្តស្ថិតនៅកម្ពុជា រហូតទាល់តែគេទទួលបានការអនុញ្ញាតឲ្យទៅរស់នៅក្នុងប្រទេសទី ៣។
រដ្ឋាភិបាលបានបន្តឱ្យមានថ្ងៃឈប់សម្រាកបុណ្យតាមប្រពៃណីព្រះពុទ្ធសាសនា ជាផ្លូវការ ហើយថែមទាំងផ្តល់ការបង្រៀនតាមសាសនាព្រះពុទ្ធដល់សង្ឃ និងអ្នកឯទៀត នៅតាមវត្ត ហើយជួយជាថវិកាដល់វិទ្យាស្ថានមួយដែលធ្វើការស្រាវជ្រាវ និងបោះពុម្ពឯកសារស្តីពីវប្បធម៌ខ្មែរ និងប្រពៃណីតាមព្រះពុទ្ធសាសនា។ រដ្ឋាភិបាលមិនបានធ្វើដូច្នេះឡើយ ចំពោះក្រុមសាសនាដទៃ ដូចជាការប្រកាសថ្ងៃឈប់សម្រាករបស់រដ្ឋឡើយ។
នៅថ្ងៃទី ២៤ កក្កដា លោក ថោ គឿន អនុរដ្ឋលេខាធិការនៃក្រសួងធម្មកា បានដឹកនាំគណប្រតិភូមួយរបស់វិទ្យាស្ថានពុទ្ធិកកម្ពុជា ទៅកាន់មជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ចិន នៅភ្នំពេញ។ បន្ទាប់ពីការប្រជុំ លោកគឿនបានស្នើបើកសិក្ខាសាលារួមគ្នាមួយ ដើម្បីផ្លាស់ប្តូរព័ត៌មានស្តីពីប្រពៃណីនៃប្រទេសទាំងពីរ ដោយផ្តោតលើប្រពៃណីរួមគ្នាផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា។
នៅថ្ងៃទី ១៧ ខែមិនា លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែនបានប្រកាសបម្រាមលើការប្រមូលផ្តុំសាសនាទាំងអស់ ជាផ្នែកមួយនៃការឆ្លើយតបរបស់រដ្ឋាភិបាល ចំពោះរោតរាតត្បាត។ បន្ទាប់ពីចេញផ្សាយការណែនាំសុខភាពសម្រាប់ការជួបជុំគ្នានៅថ្ងៃបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ នៅថ្ងៃទី ៣១ សីហា រដ្ឋាភិបាលបានអនុញ្ញាតឲ្យមានការជួបជុំនៃក្រុមសាសនាអ៊ីស្លាមឡើងវិញ ចាប់ពីថ្ងៃទី ៥ ខែកញ្ញា ជាលក្ខណៈសាកល្បង និងនៅក្រោមការណែនាំរបស់ក្រសួងសុខាភិបាល ដើម្បីការពារការឆ្លងនៃមេរោគកូវីដ ដូចជាគម្លាតសង្គម និងការហាមលើមិនឲ្យមានការប្រើកន្ទេលរួមគ្នា ក្នុងពេលធ្វើការបន់ស្រន់។ ព្រះវិហារគ្រឹះមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើការជួបជុំនៃគ្រឹះសាសនិករបស់ខ្លួនឡើយ រហូតដល់ថ្ងៃទី ១១ ខែកញ្ញា ដែលនៅពេលនោះ អាជ្ញាធរបានអនុញ្ញាតឲ្យពួកគេធ្វើការជួបជុំគ្នា នៅក្រោមកំហិតសុខាភិបាលដូចគ្នានេះ។
នៅខែកញ្ញា នៅពេលដែលអាជ្ញាធរអនុវត្តវិធានការសុខាភិបាលតឹង ដើម្បីការពារការរាលដាលនៃមេរោគកូវីដ ១៩ ក្រសួងសុខាភិបាលបានចែកដាច់គ្នា រវាងប្រជាជនកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម និងប្រជាជនកម្ពុជាដទៃទៀត នៅក្នុងស្ថិតិផ្លូវការ ស្តីពីការឆ្លងនៃមេរោគកូវីដ ១៩។ បន្ទាប់ពីរងការរិះគន់ជាសាធារណៈ ពីបទលើកឡើងតែក្រុមសាសនាមួយ រដ្ឋាភិបាលបានចាប់ផ្តើមចេញស្ថិតតិផ្លូវការស្តីពីការឆ្លងរោគនេះ ដោយកំណត់ប្រជាជនទាំងអស់ជា “ខ្មែរ” តែមួយ។ ក្រោយមក មានការនិយាយថា អ្នកលក់ក្នុងស្រុកមិនព្រមលក់ទំនិញឲ្យអ្នកកាន់អ៊ីស្លាមសាសនា និងថា អ្នកមិនកាន់សាសនាអ៊ីស្លាមពាក់ម៉ាស់តែនៅពេលមានវត្តមាននៃអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាមតែប៉ុណ្ណោះ។ មេដឹកនាំមូស្លីម និងក្រុមសង្គមស៊ីវិលខ្លះ និយាយពីការបែងចែក “ខ្មែរអ៊ីស្លាម” ដោយក្រសួងសុខាភិបាល ដោយមានសេចក្តីរាយការណ៍តាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយអំពីអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាមក្នុងចំនួនច្រើនត្រឡប់មកពីប្រទេសម៉ាឡេស៊ីដោយមានជំងឺផង ហើយគេយល់ថា ជនមូស្លីមទាំងនោះបាននាំរោគចូលប្រទេស ដែលជាការនាំឲ្យមានការរើសអើង។ នៅថ្ងៃទី ៩ ខែមិថុនា អង្គការសហប្រជាជាតិ ដោយមានការសម្របសម្រួលជាមួយក្រសួងសុខាភិបាល បានធ្វើយុទ្ធនាការទូទាំងប្រទេស ដើម្បីប្រឆាំងនឹងការរើសអើង និងការនិយាយបែងសម្អប់ នៅក្នុងអំឡុងពេលនៃការរាលដាលមេរោគកូវីដ ១៩។ បន្ទាប់ពីការបើកយុទ្ធនាការនេះ លែងសូវមានករណីរើសអើងទៀត។
នៅខែតុលា អាជ្ញាធរបានចេញបទបញ្ជាឲ្យខាងវត្តព្រះពុទ្ធសាសនាមានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដី ដែលទទួលស្គាល់ដោយអាជ្ញាធរជាតិ សម្រាប់វត្ត ដោយនិយាយថា ដើម្បីគ្រប់គ្រងស្ថាប័នសាសនាឲ្យបានល្អ នៅក្នុងប្រទេស។ អ្នកនាំពាក្យម្នាក់បាននិយាយថា កន្លងមក វត្តមានជំលោះដីធ្លីច្រើន និងថា ការធ្វើដូច្នេះគឺដើម្បីការពារ “ផលវិបាកទៅអនាគត”។ អ្នកនាំពាក្យនោះថែមទាំងបាននិយាយទៀតថា ការទទួលបានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិនោះមិនធ្វើឲ្យអស់លុយទេ។ លោកសង្ឃខ្លះបានមានពុទ្ធដីកាថា ការទាមទារនេះអាចត្រូវបានប្រើដោយអាជ្ញាធរ ដើម្បីគ្រប់គ្រងច្រើនថែមទៀតលើសង្ឃ និងវត្ត។ សារាចរនេះថែមទាំងបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ន លើការដាក់ពាក្យសុំថ្មីៗ ដើម្បីបង្កើតវិហារគ្រឹះ។ អាជ្ញាធរនិយាយថា ខ្លួនកំពុងកែប្រែនីតិវិធីចុះបញ្ជី ហើយបង្កើតដំណើរការថ្មីមួយ ក្នុងការចុះបញ្ជីវិហារសាសនាគ្រឹះឡើងវិញ។ អាជ្ញាធរនិយាយថា ការនេះអនុវត្តចំពោះគ្រប់ក្រុមសាសនាទាំងអស់។
អាជ្ញាធរមូលដ្ឋានបានបន្តដំណើរការនៃការផ្តល់ឲ្យវិញ នូវដីចំនួន ៧៤២ ហត ដែលមានជំលោះ ពីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចដែលត្រូវបានផ្តល់ឲ្យក្រុមហ៊ុនវៀតណាមឈ្មោះ Hoang Gia Lai (HAGL) ទៅឲ្យសហគមន៍ជនជាតិដើម នៅរតនគីរីវិញ ដែលជាក្រុមកាន់សាសនាជឿលើអារក្សអ្នកតា។ នៅខែមិនា អ្នកភូមិ និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលដែលធ្វើការផ្នែកសិទ្ធិដីធ្លី បានចោទប្រកាន់ក្រុមហ៊ុន HAGL ថាបានបំផ្លាញទីតាំងនៅលើដីដេលត្រូវផ្តល់ត្រឡប់ឲ្យវិញ ហើយដែលត្រូវបានសហគមន៍ជនជាតិមូលដ្ឋានចាត់ទុកថា ជាកន្លែងពិសិដ្ឋ ដូចជាភ្នំអារក្សអ្នកតា ដីសើម កន្លែងបរបាញ់សត្វជាប្រពៃណី និងកន្លែងកប់ខ្មោច។ គិតមកត្រឹមដំណាច់ឆ្នាំ អាជ្ញាធរមិនទាន់សម្រេចលើការផ្តល់ដីនោះឲ្យវិញទេ ដោយស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ក្រុមហ៊ុន HAGL នៅឡើយ។
ជាលើកដំបូងក្នុងរយៈពេល ៧ ឆ្នាំមក ដែលលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែនមិនបានរៀបចំអាហារស្រាយបួស Iftar ដោយសារមានកង្វល់ចំពោះមេរោគកូវីដ ១៩ ។ លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីបានសម្តែងការសោកស្តាយដល់សហគមន៍មូស្លីម នៅក្នុងប្រទេស តាមហ្វេសបុករបស់លោក។ នៅថ្ងៃទី ២៤ មេសា លោកបានចេញសេចក្តីថ្លែងជាសាធារណៈ ដោយជូនពរឲ្យសហគមន៍មូស្លីមទាំងអស់ នៅក្រៅ និងក្នុងប្រទេស ក្នុងឱកាសបុណ្យរ៉ាម៉ាដន។
ផ្នែកទី ៣. ស្ថានភាពនៃការគោរពរបស់សង្គមចំពោះសេរីភាពសាសនា
ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយបាននិយាយថា នៅថ្ងៃទី ១០ ខែមិថុនា នៅភូមិពន្លក ឃុំជុំទុំ ស្រុកក្រគរ ខេត្តពោធិសាត់ ឈ្មោះញិម ធិម និងឈ្មោះ ផាត លីបានកាប់ឈ្មោះ ប្រាក់ ប៊ុននឹងពូថៅ។ សេចក្តីរាយការណ៍នោះបាននិយាយថា ធិម និងលីបានចោទជនរងគ្រោះថា បានធ្វើធ្មប់មកលើពួកគេ។ ផ្នែកសារព័ត៌មាននិយាយថា ក្រុមភាគច្រើនដែលកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនានៅតែចាត់ទុកក្រុមចាម និងក្រុមជនជាតិភាគតិចឯទៀត ដែលជាក្រុមសាសនាភាគតិច ចេះធ្វើធ្មប់។
ផ្នែកទី ៤. គោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក និងការពាក់ព័ន្ធ
ឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហរដ្ឋអាមេរិកបានលើកឡើងពីបញ្ហានៃក្រុមភាគតិចរស់នៅតាមស្រុកភ្នំ ដែលកាន់សាសនាគ្រឹះមកពីវៀតណាម ជាច្រើនលើក ជាមួយរដ្ឋមន្រ្តី និងតំណាងឯទៀត ហើយបានជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលពិចារណាលើការតាំងទីលំនៅអចិន្រ្តៃយ៍របស់គេ។ ចំពោះរឿងជំងឺកូវីដ ១៩ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតបានបញ្ជាក់ទៅមន្រ្តីរដ្ឋាភិបាល ពីភាពងាយរងគ្រោះដែលក្រុមសាសនាជនជាតិភាគតិចប្រឈមជាមួយ ហើយបានសង្កត់ធ្ងន់លើសារសំខាន់នៃការធានាធ្វើយ៉ាងណាកុំឲ្យក្រុមទាំងនេះរងការរើសអើង ហើយអាចទទួលបាននូវសេវាសាធារណៈទាំងអស់ ដែលគេសមនឹងអាចទទួលបាន។ មន្រ្តីស្ថានទូតតែងតែបានលើកឡើងពីសារសំខាន់នៃការធ្វើសមាហរណកម្មពេញលេញនៃក្រុមសាសនាភាគតិច ទៅក្នុងសង្គមខ្មែរ និងអត្ថប្រយោជន៍នៃការគាំទ្រពហុភាពនៃសាសនា ជាមួយតំណាងក្រសួងធម្មការ និងសាសនា ហើយនិងមន្រ្តីដទៃទៀត ក្នុងរដ្ឋាភិបាល។
ស្ថានទូតអាមេរិកបានបញ្ជាក់ពីសារៈសំខាន់នៃការទទួលយកភាពចំរុះនៃសាសនា ក្នុងជំនួបជាមួយមេដឹកនាំសាសនាព្រះពុទ្ធ សាសនាគ្រឹះ និងសាសនាអ៊ីស្លាម ដោយសង្កត់ធ្ងន់លើសារៈសំខាន់នៃការអត់ឱនរវាងអ្នកកាន់សាសនាផ្សេងៗ នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ។ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតបានគូសបញ្ជាក់ពីប្រពៃណីសាសនា និងវប្បធម៌របស់អ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម នៅក្នុងប្រទេស និងអត្ថប្រយោជន៍នៃការមានសាសនាចម្រុះ តាមរយៈវីដេអូដែលត្រូវបានបង្ហោះនៅក្នុងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គម នៅក្នុងអំឡុងពេលនៃបុណ្យរ៉ាម៉ាដន។ លោកបានជួបជាមួយនឹងប្រធាននៃក្រុមប្រឹក្សាកំពូលសម្រាប់កិច្ចការសាសនាអ៊ីស្លាម ដើម្បីពិភាក្សាពីបញ្ហាប្រឈមសម្រាប់ក្រុមអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម ហើយបានលើកទឹកចិត្តឲ្យគាត់ និងក្រុមប្រឹក្សាជួយជនជាតិ Uyghur ឬជនភៀសខ្លួនមូស្លីមដទៃទៀត ដែលមកពីខេត្ត Xinjiang នៃប្រទេសចិន ដែលអាចនឹងភៀសខ្លួនមកកម្ពុជា។
មន្រ្តីស្ថានទូតបានជួបទៀងទាត់ជាមួយក្រុមជនជាតិចាម និងសមាជិកអ៊ីស្លាមសាសនិកដទៃទៀត ដើម្បីគាំទ្រការអត់ឱនផ្នែកសាសនា ការគោរពចំពោះវប្បធម៌នៃក្រុមភាគតិច ឱកាសស្មើគ្នាផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងការធ្វើសមាហរណកម្មក្រុមជនជាតិភាគតិច ទៅក្នុងវប្បធម៌នៃក្រុមភាគច្រើន។
កម្មវិធីខ្លះរបស់ស្ថានទូតបានផ្តោតលើការគាំទ្រការអភិរក្សទីតាំងវប្បធម៌សាសនា ដូចជាប្រាសាទភ្នំបាក់ខែង នៅខេត្តសៀមរាប៕
