បទអត្ថាធិប្បាយ៖ នាំការរីកចំរើនផ្នែកបច្ចេកវិទ្យានៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍​មកកាន់កម្ពុជា ឬ “បញ្ជីនៃអ្វីដែលត្រូវធ្វើ  សំរាប់វិស័យបច្ចេកវិទ្យា​​នៅកម្ពុជា”

ដោយ លោកឯកអគ្គរដ្ឋទូត William A. Heidt

តើលោកអ្នកដឹងទេថា បន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសចិន តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍គឺ នៅពេលនេះ គឺជាទីផ្សារបច្ចេកវិទ្យាដ៏​ក្តៅជាងគេ​ ក្នុងពិភពលោក? “សេះ” ចំនួន ៨ ដែលជាក្រុមហ៊ុនទើបបង្កើតថ្មី ដែលមានទឹកប្រាក់ជាង ១ ពាន់លានដុល្លា បានលេចមុខឡើង​នៅក្នុងតំបន់ ដោយរួមមានក្រុមហ៊ុន Sea (ក្រុមហ៊ុនផ្នែកល្បែង​របស់ប្រទេសសឹង្ហបូរី) ក្រុមហ៊ុន Grab Taxi (ក្រុមហ៊ុនផ្នែកដឹកជញ្ជូនរបស់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី) ក្រុមហ៊ុន Tokopedia (ក្រុមហ៊ុនផ្នែកទីផ្សាររបស់ប្រទេសឥណ្តូនេស៊ី) និងក្រុមហ៊ុន VNG (ក្រុមហ៊ុនផ្នែកល្បែង​របស់ប្រទេសវៀតណាម)។ តំបន់​នេះមានអ្នកប្រើប្រាស់អ៊ិនធ័រណែតតាមទូរស័ព្ទដៃចំនួនជាង ៣០០ លាននាក់ ដែលភាគច្រើនស្ថិតក្នុងអាយុក្រោម ៣៥ ឆ្នាំ)។ ក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាធំៗ និងក្រុមហ៊ុនទុនវិនិយោគផ្សងព្រេង (Venture capital firm) របស់អាមេរិក​មានការិយាល័យ​នៅប្រទេស​សឹង្ហបូរី និងទីក្រុងដទៃទៀត​ នៅក្នុងតំបន់។ ក្រុមហ៊ុនទាំងនេះកំពុងតែ  កសាងទំនាក់ទំនង ចេញផលិតផលថ្មីៗ ហើយផ្តល់ថវិកាដល់ក្រុមហ៊ុនទើបបង្កើតថ្មីរាប់សិបទៀត​នៅក្នុងតំបន់។

វិស័យបច្ចេកវិទ្យារបស់ប្រទេសកម្ពុជាកំពុងតែមានការកើនឡើងយ៉ាងឆាប់ផងដែរ។ ក្រុមហ៊ុបច្ចេកវិទ្យារបស់កម្ពុជាដែលកំពុងរះ ដូចជាក្រុមហ៊ុន Morakot Technology, Khmerload, Pathmazing និងក្រុមហ៊ុនដទៃ​ជាច្រើនទៀតកំពុងតែស្វែងយល់ពីទីផ្សារអាស៊ាន ដើម្បីរៀបចំខ្លួនចូលប្រឡូក​នៅក្នុងតំបន់។ ក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យារបស់កម្ពុជាកំពុងតែធ្វើការបានយ៉ាងច្រើនគួរអោយភ្ញាក់ផ្អើលអោយគេហទំព័រ ធំៗ​ ផ្នែកពាណិជ្ជកម្មតាមអ៊ិនធ័រណែតរបស់អាមេរិក លីកកីឡា និងបណ្ណាល័យ។

តែគេអាចនាំការរីកចំរើននៃបច្ចេកវិទ្យានៃតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍​​មកដល់ប្រទេសកម្ពុជាបានច្រើនថែមទៀត​។​ ទាំងក្រុមហ៊ុន IT ធំៗ ទាំងក្រុមហ៊ុនថ្មីៗផ្នែកបច្ចេកវិទ្យាទទួលប្រយោជន៍ពីការវិនិយោគដោយផ្ទាល់ថែមទៀតរបស់បរទេស លុយសំរាប់ការវិនិយោគថ្មីៗ​របស់បរទេស និងទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយមជ្ឈមណ្ឌលបច្ចេកវិទ្យានៅក្នុងតំបន់។ ការទាក់ទាញក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាធំៗអោយចូលមកកម្ពុជានឹងជួយក្រុមហ៊ុនទើបបង្កើតថ្មីរបស់កម្ពុជា នៅក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមផ្នែកវិស្វកម្ម និងផ្នែកបង្កើតកម្មវិធីស្មុគស្មាញ ដែលក្រុមហ៊ុនទាំងនោះប្រឈមមុខជាមួយ​ នៅក្នុងការនាំយកផលិតផលចូលទៅក្នុងទីផ្សារ។ ដើម្បីអោយមានដូច្នេះទៅបាន រដ្ឋាភិបាល វិស័យឯកជន​និងដៃគូអន្តរជាតិរបស់កម្ពុជាត្រូវធ្វើការជាមួយគ្នា។ ផ្អែកទៅតាមបទពិសោធន៍​រយៈពេល ៣០ ឆ្នាំរបស់ខ្ញុំ នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍ​សេដ្ឋកិច្ច ខ្ញុំមើលឃើញការងារសំខាន់បួនដែលត្រូវធ្វើ នៅពេលខាងមុខ។

ការងារត្រូវធ្វើទី១ គឺលើកកំពស់ផ្នែកទីផ្សារ

ទិដ្ឋភាពផ្នែកបច្ចេកវិទ្យារបស់កម្ពុជាឈរលើចំណុចខ្លាំងសំខាន់ៗមួយចំនួន។ កម្មវិធីព័ត៌មានវិទ្យា (IT) នៅតាមសាកលវិទ្យាល័យ​របស់កម្ពុជាកំពុងមានគុណភាពកើនឡើង ហើយមានសិស្សល្អៗរៀនចប់រាល់ឆ្នាំ។ មានកន្លែងធ្វើការរួមគ្នារាប់សិប កន្លែងផ្តល់បច្ចេកទេសនិងសេវាសំរាប់ក្រុមហ៊ុនចាប់ផ្តើមដំបូងៗ និងកន្លែងពិសោធន៍​តាមបែប​ថ្មី កំពុងតែផ្តល់ការគាំទ្រចាំបាច់សំរាប់គ្រាដំបូងៗ​ដល់សហគ្រិនផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា។ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ IT ល្អ បរិយាកាសធុរកិច្ចកក់ក្តៅ អ៊ិនធ័រណែតថោក ប្រាក់បៀវត្សសមរម្យ ប្រជាជនច្រើនស្ថិតក្នុងអាយុក្មេង និងមានចិត្តចង់ធ្វើការដោយប្រើបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ ថែមទាំងជួយ​ដល់ក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗរបស់កម្ពុជាផងដែរ។

តែការពិតគឺថា មានជនបរទេសមិនច្រើនទេដែលដឹងពីឱកាស​នៅក្នុងវិស័យបច្ចេកវិទ្យារបស់ប្រទេស     កម្ពុជា។ កំរិតនៃការវិនិយោគដោយផ្ទាល់របស់បរទេសនៅក្នុងវិស័យ​នេះ​គឺទាបនៅឡើយ ដែលជាការធ្វើអោយក្រុមហ៊ុនក្នុងស្រុកខ្វះឯកទេសជំនាញ និងធនធានដែលគេត្រូវការសំរាប់ឈានទៅកំរិតមួយទៀត ហើយពង្រីកខ្លួនជាអន្តរជាតិ។ កាលពីខែមុន ខ្ញុំបានណែនាំក្រុមហ៊ុនវិនិយោគអាមេរិកចំនួន ២៥ នៅប្រទេសសឹង្ហបូរី អោយមកធ្វើការ វិនិយោគ​នៅកម្ពុជា តែគ្មានក្រុមហ៊ុនមួយណា ក្នុងចំណោមក្រុមហ៊ុនទាំងនោះ​ដឹងច្រើនពីផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា នៅកម្ពុជា​ទេ។

ស្ថានទូតអាមេរិកកំពុងតែខិតខំធ្វើការ ដើម្បីភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងរវាងក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យា នៅកម្ពុជា និងនៅសហរដ្ឋអាមេរិក​ ដែលពោរពេញទៅដោយអ្នកមានទេពកោសល្យផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា និងទុនសំរាប់វិនិយោគច្រើនជាងគេ​ក្នុងពិភពលោក។ អ្នកឯកទេស និងសហគ្រិនល្បីៗរបស់កម្ពុជាផ្នែកបច្ចេកវិទ្យាចំនួន ៨ នាក់បានទៅទស្សនា    មជ្ឈមណ្ឌលបច្ចេកវិទ្យានៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក នៅពេលនេះ ដើម្បីជួបជាមួយសហគ្រិនអាមេរិក និងស្វែងយល់ពីការដែលទីក្រុង និងរដ្ឋនានារបស់សហរដ្ឋអាមេរិកជួយដល់ឧស្សាហកម្មបច្ចេកវិទ្យារបស់គេ។

នៅចុងឆ្នាំ​នេះ ស្ថានទូតអាមេរិកនឹងឧបត្ថម្ភរបាយការណ៍​ដំបូង​ស្តីពី “បច្ចេកវិទ្យានៅកម្ពុជា” (Tech in Cambodia) ដើម្បីរកទីផ្សាសំរាប់វិស័យ​នេះ​ ក្នុងចំណោមអនាគតវិនិយោគិន។ របាយការណ៍​នេះនឹងប្រមូលព័ត៌មាន​សំខាន់ៗ ស្តីពីវិស័យបច្ចេកវិទ្យារបស់កម្ពុជា ដូចជាការងារ បទបញ្ញាតិនានា និន្នាការនៃឧស្សាហកម្ម និង  ឱកាសវិនិយោគ។ នៅពេលបានរបាយការណ៍​ហើយ ខ្ញុំគ្រោងនឹងដឹកនាំគណប្រតិភូមួយ​នៃអ្នកដឹកនាំបច្ចេកវិទ្យា  កម្ពុជា ទៅប្រទេសសឹង្ហបូរី ដើម្បីជួបជាមួយក្រុមហ៊ុនធំៗ​របស់អាមេរិក វិនិយោគិន និងបណ្តាញក្រុមហ៊ុនអាមេរិក នៅទីនោះ។ គេមានវិធីច្រើនក្នុងការរកទីផ្សារសំរាប់វិស័យបច្ចេកវិទ្យា​របស់កម្ពុជា។ យើងគួរធ្វើការសហការគ្នា​ ក្នុង​ការរៀបចំសន្និសីទមួយ​ស្តីពីបច្ចេកវិទ្យារបស់កម្ពុជា នៅឆ្នាំ ២០១៨។

ការងារត្រូវធ្វើទី ២៖ សំរេចចិត្តលើចំណែកទីផ្សារពិសេសផ្នែកបច្ចេកវិទ្យានៅកម្ពុជា

នៅពេលមកទីក្រុងភ្នំពេញក្នុងឆ្នាំនេះ អ្នកបោះទុនវិនិយោគផ្សងព្រេង (Venture capitalist) អាមេរិកដ៏ល្បីម្នាក់បានប្រាប់ខ្ញុំថា    សំរាប់ប្រទេសតូចដូចជាប្រទេសកម្ពុជា វាជាការមានសារៈសំខាន់ដែលត្រូវកំណត់អោយបាននូវចំណែកទីផ្សារពិសេសដែលមានភាពប្រកួតប្រជែង នៅក្នុងឧស្សាហកម្មបច្ចេកវិទ្យាសាកលលោក ហើយទាញយកប្រយោជន៍ពីចំណែកទីផ្សារ​នេះ​អោយបានខ្លាំងក្លា។ ​នៅក្នុងឧស្សាហកម្មមួយដែលមានដំណើរទៅមុខលឿន និងប្រកបដោយភាព​ប្រកួតប្រជែង ដូចជាឧស្សាហកម្មបច្ចេកវិទ្យា នេះជាវិធីល្អបំផុតដើម្បីធ្វើខ្លួនអោយមានភាពលេចធ្លោ ហើយទាក់ទាញអ្នកមានទេពកោសល្យ និងទុន។

ឧទាហរណ៍ ប្រទេសអេស្តូនី ដែលជាប្រទេសតូចមួយមានប្រជាជនចំនួន ១,៥ លាននាក់ នៅទ្វីបអឺរ៉ុប បានធ្វើការដោយជោគជ័យជាមួយវិស័យឯកជនរបស់ខ្លួន​ ដើម្បីក្លាយជាប្រទេសនាំមុខគេក្នុងពិភពលោក ក្នុងការ    ផ្តល់សេវាគ្រប់គ្រងតាមអ៊ិនធ័រណែត (E-governance service) ។ ប្រទេសសឹង្ហបូរីគឺជាមជ្ឈមណ្ឌល​នៃ​ទុនវិនិយោគផ្សងព្រេង និងប្រាជ្ញាសិប្បនិមិត្ត (Artificial intelligence)។ ប្រទេសឥណ្តូនេស៊ីដើរតួនាទីសំខាន់​ក្នុងផ្នែកទីផ្សារតាមអ៊ិនធ័រណែត (E-marketplace) និងវិស័យឯកជន។ វាគ្មានហេតុផលដែលប្រទេសកម្ពុជាមិនអាចក្លាយជាប្រទេសឈានមុខគេមួយ​នៅក្នុងចំណែកទីផ្សារពិសេសរបស់ខ្លួន​នោះទេ។ តែការកំណត់បាននូវចំណែកទីផ្សារពិសេស​នេះ ហើយនិងការដៅអោយចំកន្លែងនូវការជួយគាំទ្រពិសេសសំរាប់រឿង​នេះ​ទាមទារអោយមានការធ្វើសហប្រតិបត្តិការជិតស្និទ្ធ រវាងវិស័យឯកជន​ និងរដ្ឋាភិបាល​នៃប្រទេសកម្ពុជា។

ការសម្ពោធបើកប្រតិបត្តិការ​នៃក្រុមហ៊ុន Uber នៅភ្នំពេញ កាលពីខែមុន បង្ហាញអោយឃើញពីផល​នៃការធ្វើសហប្រតិបត្តិការគ្នាប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព រវាងរដ្ឋាភិបាល និងឧស្សាហកម្ម។ Uber គឺជាក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាទើបបង្កើតដែលមានទុនច្រើនបំផុតក្នុងពិភពលោក តែមានបញ្ហាកាន់តែច្រើនឡើង នៅក្នុងទីផ្សារជាច្រើន។ ដោយ​សារមានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការដ៏ខ្លាំងពីក្រសួងសាធារណការនិងដឹកជញ្ជូន ពេលនេះ ប្រទេសកម្ពុជាមានក្របខ័ណ្ឌបញ្ញាតិច្បាប់ដែលសំលឹងទៅមុខ​សំរាប់ការប្រើយានជំនិះរួមគ្នា នៅអាស៊ី។ ក្របខ័ណ្ឌ​នេះ​នឹងនាំទៅរកកំណើនខ្លាំងក្លា​នៃទីផ្សារប្រើយានជំនិះរួមគ្នារបស់ប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងពេលដែលគូប្រជែងរបស់ក្រុមហ៊ុន Uber ក៏សំលឹងមករកទីផ្សារ​នេះដែរ។ ប្រហែលការប្រើយានជំនិះរួមគ្នា និងកម្មវិធីផ្នែកទន់ដទៃទៀត​សំរាប់ការធ្វើដំណើរអាចជាចំណែកទីផ្សារពិសេសរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។

ការងារត្រូវធ្វើទី ៣៖ ប្រកាសគំនិតផ្តួចផ្តើមមួយស្តីពីបច្ចេកវិទ្យាគោលដៅ

បច្ចេកវិទ្យាខុសពីកម្មន្តសាលកម្ម (Manufacturing) សំណង់ និងវិស័យដទៃទៀត​នៃសេដ្ឋកិច្ចកន្លងមក។ តំរូវការទុនសំរាប់ក្រុមហ៊ុនទើបចាប់ផ្តើមដំបូងគឺទាប ពិសេស​នៅពេលចាប់ផ្តើមដំបូង។ សហគ្រិនបច្ចេកវិទ្យាច្រើនជា​មនុស្សនៅក្មេង មានគំនិតច្នៃប្រឌិត ចេះធ្វើការសហការគ្នា និងមានការគិតគូរបែបអន្តរជាតិ។ មេរៀន​នៃ Silicon Valley និងមជ្ឈមណ្ឌលបច្ចេកវិទ្យាដទៃទៀតគឺថា វិធីល្អបំផុតសំរាប់ធ្វើអោយវិស័យបច្ចេកវិទ្យាមានការដុះដាលទៅមុខគឺត្រូវផ្តល់សញ្ញាមួយច្បាស់ថា ក្រុមហ៊ុនទើបបង្កើតថ្មី និងសហគ្រិនបច្ចេកវិទ្យាត្រូវបានស្វាគមន៍ ផ្តោតការខិតខំ​របស់រដ្ឋាភិបាលទៅលើការពង្រឹងផ្នែកប្រយោលដែលសំខាន់ចាំបាច់សំរាប់វិស័យ​នេះ និងត្រូវអោយដំណើរការដែលមានលក្ខណៈច្នៃប្រឌិត ដើរទៅដោយខ្លួនវា។

បន្ទាប់ពីប្រទេសសឹង្ហបូរី ប្រទេសកម្ពុជាមានបរិយាកាសធុរកិច្ចដែលមានភាពអនុគ្រោះបំផុត នៅក្នុងតំបន់។ ក្រុមហ៊ុនដែលទើបបង្កើតថ្មីមិនត្រូវការជំនួយហិរញ្ញវត្ថុដោយផ្ទាល់ពីរដ្ឋាភិបាលទេ នៅពេលនេះ។ តែរដ្ឋាភិបាលអាចផ្ញើសារស្វាគមន៍​មួយទៅកាន់វិនិយោគិនអន្តរជាតិ​ បើខ្លួនពិគ្រោះជាមួយផ្នែកឧស្សាហកម្មបច្ចេកវិទ្យា ហើយប្រកាសកម្មវិធីកំណត់មួយ​ ដើម្បីជួយក្រុមហ៊ុនបង្កើតថ្មី និងវិស័យបច្ចេកវិទ្យា។ កម្មវិធី​នេះ​អាចត្រូវបានរៀបចំឡើងដូចកម្មវិធី “Thailand 4.0” របស់ប្រទេសថៃ ឬគំនិតផ្តួចផ្តើម “Vietnam Silicon Valley” របស់ប្រទេសវៀតណាម។ គំនិតផ្តួចផ្តើម​បែប​នេះ​អាច៖

  1. បង្កើតក្រុមពិគ្រោះយោបល់រវាងវិស័យឯកជន និងវិស័យសាធារណៈ សំរាប់ផ្តល់អនុសាសន៍​ដល់គោលនយោបាយ​ដើម្បីបង្កើនល្បឿន​នៃកំណើនលូតលាស់​នៃវិស័យបច្ចេកវិទ្យា នៅកម្ពុជា។
  2. ប្រកាសការសំរួលពន្ធ ទិដ្ឋាការសំរាប់អ្នកជំនួញ លក្ខខ័ណ្ឌទាមទារក្នុងការចុះបញ្ជីក្រុមហ៊ុនសំរាប់ក្រុមហ៊ុនតូចៗ​ទើបបង្កើតថ្មី (ប្រកាសរបស់ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មលេខ ២២៩ និង លេខ ៣០០ គឺជាការចាប់ផ្តើមល្អ​ ក្នុងទិស​ដៅ​នេះ) និង
  3. បញ្ជូនសារដំបូងៗទៅកាន់អ្នកមានគំនិតបញ្ជូលរបៀបថ្មី (Innovator) និងអនាគតវិនិយោគិន ស្តីពី​ចំណែកទីផ្សារពិសេស​នៅក្នុងទីផ្សារបច្ចេកវិទ្យាពិភពលោក។

ចំណុចចុងក្រោយ​នេះអាចជាប្រធានបទ​នៃការវិភាគដ៏វែងមួយ។ ខ្ញុំសូមណែនាំអោយចងចាំប្រៀបប្រកួតប្រជែងរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។ តាមរយៈការចាប់ប្រើបច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗបានលឿនជាងប្រទេសជិតខាងខ្លួន  ដែលកម្ពុជា​ច្រើនធ្វើមក និងតាមរយៈការបង្កើតអោយមានបរិយាកាសនៃបទបញ្ញាតិដែលមានភាពអនុគ្រោះ ក្នុងរយៈពេលយ៉ាងឆាប់ ប្រទេសកម្ពុជាអាចក្លាយជាអ្នកត្រួសត្រាយផ្លូវ នៅក្នុងវិស័យបច្ចេកវិទ្យាថ្មី។ ទំហំតូច​នៃប្រទេសកម្ពុជាអាចក្លាយជា​ចំណុចមានប្រៀបមួយក្នុងការប្រកួតប្រជែង ពីព្រោះក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាធ្វើការវិនិយោគនៅកម្ពុជា ដើម្បីបង្កើត ធ្វើតេស្តមើល និងលក់ផលិតផល ដែលគេអាចយកទៅលក់ក្នុងចំនួនច្រើន​នៅក្នុងទីផ្សាធំៗ​ ក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍធំៗនានា។

ការងារដែលត្រូវធ្វើទី ៤៖ កុំភ្លេចការទទួលខុសត្រូវផ្នែកសង្គមរបស់ក្រុមហ៊ុន

សំរាប់រយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខ​នេះ វិស័យបច្ចេកវិទ្យា និងទីផ្សារសំរាប់បច្ចេកវិទ្យាថ្មីរបស់កម្ពុជាប្រហែលជានៅតូចពេកសំរាប់ទាក់ទាញក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាធំៗ។ ក្នុងចំណោមក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យា ៥ ដែលល្អជាងគេ​នៅក្នុងទីផ្សារសព្វថ្ងៃ (Facebook, Amazon, Netflix និង Google ដែលមានឈ្មោះមួយទៀតថា FAANG) មានតែក្រុមហ៊ុន Netflix មួយទេ​ដែលកំពុងមានសកម្មភាព​នៅកម្ពុជានៅពេលនេះ។ តែមានវិធីម្យ៉ាងទៀត​សំរាប់ធ្វើអោយក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាធំៗមានការចាប់អារម្មណ៍ គឺត្រូវផ្សព្វផ្សាយប្រទេសកម្ពុជាថាជាទីកន្លែងល្អ មានការស្វាគមន៍​  សំរាប់ការទទួលខុសត្រូវផ្នែកសង្គមរបស់ក្រុមហ៊ុន (CSR) និងសកម្មភាពសហគ្រិនសង្គម។

ក្រុមហ៊ុនអាមេរិកមានស្មារតីទទួលខុសត្រូវផ្នែកសង្គមខ្ពស់ ហើយមានក្រុមហ៊ុនជាច្រើនមានបទពិសោធន៍​ល្អ​ក្នុងកម្មវិធី CSR ​នៅកម្ពុជា។ វិស័យភាពជាសហគ្រិនសង្គម​របស់ប្រទេសកម្ពុជាមានការលូតលាស់ខ្លាំងហើយ។ ឧទាហរណ៍ កម្មវិធីដៃគូសិស្ស (Student Partners) របស់ក្រុមហ៊ុន Microsoft ធ្វើការជាមួយនិស្សិតឆ្នើមៗមកពីសាកលវិទ្យាល័យចំនួន ៥៤ នាក់ ដើម្បីជំរុញអាជីពផ្នែក IT នៅកម្ពុជា។ នៅពេលទំនាក់ទំនងត្រូវបានកសាងហើយ វាមិនយូរទេដែលគេឆ្លងពីកម្មវិធី CSR ល្អមួយ​ទៅការវិនិយោគក្នុងមុខជំនួញដំបូង​នោះ។ ស្ថានទូតអាមេរិក និងគណកម្មាធិការ CSR របស់សភាពាណិជ្ជកម្មសហរដ្ឋអាមេរិក គឺជាដៃគូដ៏ល្អ ក្នុងការជួយក្រុមហ៊ុនអាមេ​រិកក្នុងការបង្កើតគំរោង CSR ។

ការងារត្រូវធ្វើទាំង ៤ នេះ​មើលទៅហាក់ដូចជាច្រើន។ ប៉ុន្តែ បើសិនជាឧស្សាហកម្មបច្ចេកវិទ្យា រដ្ឋាភិបាល និងដៃគូបរទេសរបស់កម្ពុជាធ្វើការរួមគ្នា នោះវាគ្មានហេតុផលអ្វីដែលវាមិនអាចធ្វើទៅរួចទេ។ វិស័យបច្ចេកវិទ្យា​របស់កម្ពុជាកំពុងតែមានកំណើនយ៉ាងលឿន ហើយបើគ្រប់គ្នាធ្វើការជាមួយគ្នា នោះរយៈពេល ១០​ឆ្នាំទៀត យើងអាចក្រលេកមើលមកឆ្នាំ ២០១៨​ វិញថាជាពេលដែលវិស័យបច្ចេកវិទ្យារបស់កម្ពុជាមានការស្ទុះឡើង។ នៅពេល​ណាមួយ ក្នុងចំណោមក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាទើបបង្កើតថ្មី នឹងមានអនាគត Bill Gates ឬ Steve Jobs របស់ប្រទេសកម្ពុជាធ្វើការដើម្បីបង្កើតកម្មវិធី Microsoft ឬកម្មវិធី Apple របស់កម្ពុជា។ អ្នកនោះគ្រាន់តែត្រូវការការជួយ​បន្តិចបន្តួចតែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីឈានទៅដល់កំរិត​នេះ!